We współczesnym świecie, w którym nadwaga i otyłość każdego roku przybiera na swojej sile, coraz więcej mówi się o znaczeniu systematycznej aktywności fizycznej w codziennym życiu człowieka. Kluby fitness, baseny oraz siłownie są obecnie łatwo dostępne nie tylko dla mieszkańców miast, ale także ośrodków wiejskich. Dbanie o zdrowy wygląd sylwetki oraz utrzymywanie dobrej kondycji fizycznej sprzyja naszemu zdrowiu oraz samopoczuciu psychicznemu. Dla wielu osób sport staje się nie tylko formą spędzania wolnego czasy, ale także wyznacznikiem stylu życia. I o ile systematyczne wykonywanie ćwiczeń fizycznych oraz przestrzeganie założeń zrównoważonej diety zalecane jest przez specjalistów z różnych dziedzin, psychologowie oraz dietetycy dostrzegają, że coraz więcej osób zgłasza się do ich gabinetów z problemem dysmorfii mięśniowej. Na czym polega niniejsze zaburzenie? I jak skutecznie sobie z nim radzić? Odpowiedzi na te oraz inne pytania znajdziesz w dalszej części tekstu.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Na czym polega zjawisko dysmorfii mięśniowej;
- Kogo najczęściej dotyczy dysmorfia mięśniowa;
- Jakie zagrożenia niesie ze sobą zjawisko dysmorfii mięśniowej;
- Jak walczyć z problemem dysmorfii mięśniowej;
- Jak przeciwdziałać rozwojowi dysmorfii mięśniowej.
Na czym polega zjawisko dysmorfii mięśniowej?
Aby zrozumieć problem dysmorfii mięśniowej, warto na początku wyjaśnić pojęcie dysmorfofobii.
Dysmorfofobia jest zaburzeniem psychicznym charakteryzującym się uporczywym przeświadczeniem o istnieniu jakiegoś fizycznego defektu w obrębie własnego ciała. Osoby z nią się zmagające odnoszą wrażenie, że jedna z ich kończyn lub innych części ciała jest wyraźnie zniekształcona. Ponadto, jednostki dotknięte niniejszym zaburzeniem mogą skupiać się nadmiernie na drobnej niedoskonałości (np. znamieniu lub bliźnie pooperacyjnej), która ich zdaniem jest dostrzegana przez społeczeństwo, a co więcej może stać się powodem odrzucenia ze strony społeczeństwa. Dlatego też, osoby cierpiące na dysmorfofobię często wycofują się z życia społecznego, a zwłaszcza unikają pokazywania swojego ciała w przestrzeni publicznej (na przykład na plaży oraz/lub na basenie).
Dysmorfia mięśniowa należy do grupy dysmorfofobii. Jej pierwsze przypadki opisane zostały stosunkowo niedawno. Niemniej jednak, zdaniem psychologów problem ten każdego roku zdaje się dotyczyć coraz większej grupy osób. Dysmorfia mięśniowa związana jest z przywiązywaniem nadmiernej uwagi do budowy własnego ciała, ze szczególnym uwzględnieniem wielkości tkanki mięśniowej. Wśród objawów niniejszego zaburzenia wyróżnia się:
- Po pierwsze: wykonywanie intensywnych ćwiczeń fizycznych, nawet w sytuacji pogorszonego stanu zdrowia;
- Po drugie: przestrzeganie zasad specjalnych diet wysokobiałkowych, których zadaniem jest przyspieszanie procesu zwiększania masy mięśniowej, przy jednoczesnej redukcji tkanki tłuszczowej;
- Po trzecie: częste i uporczywe przeglądania się w lustrze, a nawet w witrynach sklepów, w celu skontrolowania wyglądu swojej sylwetki;
- Po czwarte: nieustanne dopytywanie się bliskich osób o wygląd i rozmiary własnego ciała. Upewnianie się, że stosowane ćwiczenia są dostrzegane przez inne osoby;
- Po piąte: Noszenie luźnych ubrań (często nawet kilku warstw ubrań), których celem jest optyczne poszerzenie wyglądu sylwetki.
Osoby dotknięte problemem dysmorfii mięśniowej doświadczają wielu negatywnych emocji, które w znaczny sposób oddziałują na ich codzienne funkcjonowanie. Zaabsorbowanie wyglądem własnego ciała często nie pozwala na skupienie się na wykonywaniu innych czynności, nawet obowiązków zawodowych. W literaturze psychologicznej opisane zostały przypadki pacjentów, którzy na skutek niemożności zaprzestania przeglądania się w lustrze, doprowadzili do poważnych wypadków. Szacuje się również, że osoby, u których rozpoznano objawy dysmorfii mięśniowej poświęcają blisko 5 godzin dziennie na zamartwianie się wyglądem własnej sylwetki. Charakterystyczne dla przebiegu niniejszego zaburzenia jest także przestrzeganie restrykcyjnego planu dnia, na który składają się intensywne treningi fizyczne oraz surowe zalecenia dietetyczne. Niewykonanie jakiegokolwiek z postanowień dziennego planu wpędza jednostkę w poczucie niezadowolenia z siebie, a nawet skłania ją do nałożenia na siebie kary, w postaci jeszcze bardziej intensywnych ćwiczeń fizycznych lub surowszych obostrzeń żywieniowych.
W tym miejscu należy także zaznaczyć, że osoby zmagające się z objawami dysmorfii mięśniowej są niezadowolone z wyglądu własnej sylwetki do tego stopnia, że zaczynają sięgać po środki farmakologiczne (sterydy), które mają za zadanie istotnie przyspieszyć przyrost tkanki mięśniowej. Psychologowie opisują także przypadki pacjentów, którzy wykonywali intensywne ćwiczenia fizyczne mimo poważnej kontuzji lub choroby. Wiele osób dotkniętych niniejszym zaburzeniem z powodu wewnętrznego przymusu wykonywania treningów, które mają na celu poprawę wyglądu (ich zdaniem) niedoskonałej sylwetki, zaniedbuje codzienne obowiązki domowe i zawodowe, a nawet wycofuje się z życia społecznego.
Kogo najczęściej dotyczy dysmorfia mięśniowa?
Zjawisko dysmorfii mięśniowej jest trudne do oszacowania. Niemniej jednak, zdaniem psychologów oraz specjalistów z dziedziny zdrowia i zdrowego żywienia, problem ten dotyczy coraz większej ilości osób. Z dysmorfią mięśniową najczęściej zmagają się mężczyźni w okresie wczesnej dorosłości, którzy na co dzień korzystają z usług siłowni oraz klubów fitness. To właśnie ten moment w życiu mężczyzny, w którym poświęca on najwięcej uwagi wyglądowi własnego ciała. Warto jednak wiedzieć, że dysmorfia mięśniowa dotyczy także kobiet, którym w odróżnieniu od mężczyzn nie zależy na poszerzeniu wyglądu własnej sylwetki, a raczej na jej wysmukleniu.
Przyczyny niniejszego zjawiska nie są do końca jasne. Niemniej jednak, wiele uwagi poświęca się czynnikom psychologicznym oraz społeczno-kulturowym. Zarówno w mediach społecznościowych, jak i w telewizji nie trudno dostrzec wszechobecny trend „bycia fit”. Znane trenerki przekonują nas, że wykonywanie systematycznych ćwiczeń to nie tylko sposób na osiągnięcie zdrowego wyglądu sylwetki, ale przede wszystkim szczęścia. I o ile w wielu przypadkach słowa te pokrywają się z rzeczywistością, w niektórych sytuacjach mogą doprowadzić do rozwoju niezdrowej obsesji, której celem jest zbliżenie się do promowanego ideału sylwetki. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że czynnikiem sprzyjającym rozwojowi dysmorfii mięśniowej, mogą być zaburzenia odżywiania w przeszłości. Ponadto, ryzyko wystąpienia niniejszego zaburzenia zwiększa stosowanie sterydów.
Jakie zagrożenia niesie ze sobą zjawisko dysmorfii mięśniowej?
Zjawisko dysmorfii mięśniowej w znaczny sposób oddziałuje na życie jednostki zarówno w wymiarze psychicznych, społecznym, jak i somatycznych.
Wśród psychologicznych konsekwencji dysmorfii mięśniowej możemy wyróżnić:
- Odczuwanie wewnętrznego przymusu wykonywania ćwiczeń oraz przestrzegania zasad rygorystycznej diety;
- Doświadczanie negatywnych emocji dotyczących wyglądu z własnego ciała;
- Obsesyjne, uporczywe myślenie na temat niedostatecznych rozmiarów tkanki mięśniowej, które zmniejsza zdolność do koncentracji na innych aspektach życia;
- Poczucie niezrozumienia oraz osamotnienia;
- Poczucie niezadowolenia z siebie.
Wśród społecznych konsekwencji dysmorfii mięśniowej możemy wyróżnić:
- Zaniedbywanie relacji z najbliższymi osobami, związane z przedkładaniem konieczności wykonania treningu nad obowiązki domowe oraz/lub spędzanie czasu z najbliższymi;
- Unikanie spotkań towarzyskich spowodowane poczuciem niedoskonałego wyglądu własnego ciała;
- Unikanie pojawiania się w miejscach publicznych związanych z pokazywaniem własnego ciała, na przykład plaża, basen;
- Zaniedbywanie obowiązków zawodowych (w literaturze psychologicznej możemy znaleźć opis pacjentów, którzy pod wpływem niepochamowanej potrzeby wykonania treningu, nie stawiali się w pracy. Taka sytuacja może doprowadzić do utraty środków niezbędnych do życia, a tym samym pogorszenia się relacji rodzinnych oraz społecznych).
Wśród somatycznych konsekwencji dysmorfii mięśniowej możemy wyróżnić:
- Doznawanie licznych kontuzji spowodowanych zbyt intensywnym treningiem;
- Choroby wątroby oraz nerek spowodowane zbyt długim stosowaniem diet wysokobiałkowych;
- Choroby w obrębie układu sercowo-naczyniowego spowodowane nadmiernym wysiłkiem fizycznym oraz nieodpowiednią dietą;
- Zaburzenia funkcjonowania całego organizmu spowodowane przyjmowaniem sterydów.
Jak walczyć z problemem dysmorfii mięśniowej?
Leczenie dysmorfii mięśniowej powinno odbywać się w sposób wielokierunkowy. Po pierwsze, niezwykle ważne jest rozpoznanie oraz wyleczenie wszelkich somatycznych dolegliwości spowodowanych zbyt intensywnymi treningami oraz nieodpowiednią dietą. Jednocześnie, konieczne jest wprowadzenie działań psychoterapeutycznych, zawierających w sobie elementy edukacji zdrowotnej. Zadaniem psychologa oraz/lub psychoterapeuty jest uświadomienie pacjentowi mechanizmów zaburzenia, jak również możliwych konsekwencji z nim związanych. Ponadto, specjalista wraz z pacjentem powinien dokonać głębokiej analizy możliwych przyczyn rozwoju dysmorfii mięśniowej, która ułatwi dostosowanie efektywnych metod leczenia. Wśród najskuteczniejszych technik psychoterapeutycznych wyróżnia się terapię poznawczo-behawioralną z elementami psychoedukacji. Dobre rezultaty przynosi także stosowanie terapii rodzinnej.
W leczeniu dysmorfii mięśniowej cenne okazuje się także wprowadzenie leczenia dietetycznego. Doświadczony dietetyk jest w stanie wytłumaczyć zagrożenia płynące z długotrwałego stosowania diet wysokobiałkowych, a także pomóc pacjentowi w ustaleniu zrównoważonego jadłospisu, dzięki któremu osiągnie lepsze zdrowie i samopoczucie.
Jak przeciwdziałać rozwojowi dysmorfii mięśniowej?
Chociaż zjawisko dysmorfii mięśniowej zdaje się przybierać na swojej sile, nie powinniśmy mylić go z pasją do sportu i zdrowego stylu życia. Poniżej wyróżniliśmy kilka istotnych różnic, dzięki którym łatwiej nam będzie zwrócić uwagę na możliwe symptomy dysmorfii mięśniowej wśród naszych bliskich, a tym samym zapobiec jej dalszemu rozwojowi.
- Po pierwsze: w przebiegu dysmorfii mięśniowej, osoby zmagają się doświadczeniem zaburzonego obrazu własnego ciała. Nie są w stanie oszacować rozmiarów swojej sylwetki, często pomniejszają wielkość swoich mięśni, czują się wątli i słabi, mimo wykonywania intensywnych ćwiczeń fizycznych;
- Po drugie: poczucie wartości osób dotkniętych dysmorfią mięśniową uzależnione jest przede wszystkim od rozmiarów tkanki mięśniowej. Nie są dla nich istotne inne wartości;
- Po trzecie: osoby zmagające się z dysmorfią mięśniową często zaniedbują obowiązki zawodowe oraz/lub domowe na rzecz przestrzegania rygorystycznej diety oraz intensywnych ćwiczeń fizycznych;
- Po czwarte: osoby dotknięte dysmorfią mięśniową często sięgają po substancje zagrażające zdrowiu, w celu zwiększenia swojej masy mięśniowej.
Podsumowanie
Aktywny styl życia to sposób na zdrowie i dobre samopoczucie. Niemniej jednak, zdarzają się sytuacje, w których zaczyna on przyjmować znamiona obsesji, które możemy odnaleźć w objawach ortoreksji oraz coraz częściej rozpoznawanej dysmorfii mięśniowej. Jest ona związana z zaburzeniem obrazu własnego ciała, a zwłaszcza niedoszacowaniem rozmiarów tkanki mięśniowej. Dysmorfia mięśniowa istotnie oddziałuje na życie jednostki, doprowadzając do obniżenia poziomu satysfakcji z życia. Ponadto, zaburzenie to może doprowadzić do rozwoju innych zaburzeń zarówno w obrębie ciała, jak i psychiki. Dlatego też, tak ważne jest, aby jak najszybciej rozpoznać objawy dysmorfii mięśniowej oraz podjąć efektywne metody jej leczenia.
Bibliografia:
- Drewnowski A., Kurth C.L., Krahn D.D.: Effects on body image on dieting, exercise and anabolic steroid use in adolescent males. Int. J. Eat. Disord. 1995; 17: 381-386;
- Kjelsas E, Augestad LB. Gender, eating behavior, and personality characteristics in physically active students. Scand. J. Med. Sc. Sports 2004; 14: 258–268;
- Mangweth B., Pope H.G., Kemmler G. i wsp.: Body image and psychopathology in male bodybuilders. Psychother. Psychosom. 2001; 70: 38-43;
- Obuchowska I.: Adolescencja. W: Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Harwas-Napierała B., Trempała J. (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, 163-197;
- Olivardia R.: Mirror, mirror on the wall, who’s the largest of them all? The features and phenomenology of muscle dysmorphia. Harv. Rev. Psychiatry 2001; 9: 254-259;
- Pilecki M.: Historia zaburzeń odżywiania. W: Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania. Józefik B. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999, 11-30;
- Polce-Lynch M, Myers BJ, Kilmartin CT, Forssmann-Falck R, Kliewer W. Gender and age patterns in emotional expression, body image and self-esteem: a qualitative analysis. Sex Roles 1998; 38: 1025–1041;
- Ricciardelli LA, McCabe MP. A biopsychosocial model of disordered eating and the pursuit of muscularity in adolescent boys. Psychol. Bull. 2004; 130: 179–205;
- Woodside DB, Garfinkel PE, Kin PE, Goering P, Kaplan AS, Goldbloom DS, Kenedy SH. Comparisons of men with full or partial eating disorders, men without eating disorders, and women with eating disorders in the community. Am. J. Psychiatry 2001; 158: 570–574;
- Żechowski C, Namysłowska I, Jakubczyk A, Siewierska A, Bażyńska AK. Program zaburzeń odżywiania w oddziale psychiatrycznym dla młodzieży — refleksje i dylematy po 20 latach doświadczeń. Psychiatr. Psychol. Klin. 2010, 10 (1): 25–30.