Otyłość – przyczyny, zagrożenia, sposoby leczenia

Chociaż mówienie o niej przysparza nam wielu trudności, należy wiedzieć, że otyłość nie jest defektem urody, a chorobą przewlekłą o poważnych konsekwencjach dla zdrowia. Zatrważający jest fakt, iż mimo rosnącej świadomości na temat znaczenia zrównoważonego żywienia i aktywności fizycznej w życiu człowieka, w Polsce z roku na rok przybywa pacjentów zmagających się z objawami nadwagi i otyłości. I chociaż niewielu z nas zdaje sobie z tego sprawę, nieleczona i zaawansowana otyłość jest chorobą śmiertelną. W świetle danych Światowej Organizacji Zdrowia z 2019 roku, umiera na nią blisko 2 500 000 miliona osób rocznie. Jakie są przyczyny i konsekwencje otyłości? A przede wszystkim jak walczyć z niniejszą chorobą? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w dalszej części tekstu.

• Na czym polega otyłość i jak ją rozpoznać?
• Jakie są możliwe przyczyny otyłości?
• Zagrożenia dla naszego zdrowia jakie niesie ze sobą otyłość.
• Psychologiczne konsekwencje otyłości?
• Jak leczyć otyłość?
• Jak przeciwdziałać epidemii otyłości?

Na czym polega otyłość i jak ją rozpoznać?

Otyłość od wielu lat stanowi poważny problem społeczny i ekonomiczny. Dlatego też, nazywana jest pandemią XXI wieku. Szacuje się, iż z problemem nadwagi lub otyłości zmaga się blisko 60% dorosłych Polaków. Otyłość to choroba wiążąca się nie tylko z nadmierną masą ciała, ale przede wszystkim ponadprzeciętną zawartością tkanki tłuszczowej. Zwykle na jej początku zmagamy się z nadwagą, która następuje na skutek nadmiernej podaży kalorycznej. Otyłość jesteśmy w stanie rozpoznać na podstawie 3 czynników:

• mniejsze niż 18,5 – oznacza niedowagę;
• od 18,5 do 24,9 – oznacza prawidłową masę ciała;
• od 25,0 do 29,0 – oznacza nadwagę;
• mieszczące się w przedziale od 30,0 do 34,9 – oznacza otyłość I stopnia;
• od 35,0 do 39,9 – oznacza otyłość II stopnia;
• BMI powyżej 40 – oznacza otyłość III stopnia (nazywaną również otyłością olbrzymią lub złośliwą).

Warto przy tym wiedzieć, że wskaźnik BMI nie odnosi się do dzieci poniżej 18 roku życia, kobiet w ciąży, oraz osób o rozbudowanej tkance mięśniowej.

Po drugie: zawartość tkanki tłuszczowej, którą można zmierzyć za pomocą analizatora składu ciała, który coraz częściej znajduje się w gabinetach lekarskich oraz/lub dietetycznych.

• Zawartość tkanki tłuszczowej u kobiet na poziomie 25%-31% świadczyć może o średniej kondycji fizycznej oraz nadwadze. Tkanka tłuszczowa na poziomie wyższym niż 32% świadczy natomiast o występowaniu otyłości;
• Zawartość tkanki tłuszczowej u mężczyzn na poziomie 18%-24% świadczyć może o średniej kondycji fizycznej oraz nadwadze. Tkanka na poziomie wyższym niż 25% może wskazywać na występowanie otyłości.

Po trzecie: Obwód tali mierzony przy pomocy miary krawieckiej.

• W przypadku kobiet, wartość obwodu talii wynosząca 80cm może wskazywać na nadwagę. Natomiast wartość powyżej 88cm może być czynnikiem diagnostycznym otyłości;
• W przypadku mężczyzn, wartość obwodu talii wynosząca 88cm może wskazywać na nadwagę. Natomiast wartość powyżej 102cm może być czynnikiem diagnostycznym otyłości.

Jakie są możliwe przyczyny otyłości?

Przyczyny otyłości są niezwykle zróżnicowane. Niemniej jednak, obserwacje współczesnych naukowców zwracają uwagę przede wszystkim na nieodpowiedni, często siedzący tryb życia i obfitującą w nadmiar wysokoprzetworzonych produktów dietę. Warto jednak wiedzieć, że nadmierna masa ciała może stanowić wynik niektórych chorób, ze szczególnym uwzględnienie zaburzeń czynności układu hormonalnego. Otyłość może zatem towarzyszyć niedoczynności tarczycy oraz chorobie Cushinga. Ponadto, może ona związana być z niektórymi zaburzeniami nastroju, ze szczególnym uwzględnieniem depresji.

Wśród innych przyczyn o charakterze psychologicznym wyróżnia się także nadmierny udział stresu w naszym codziennym życiu. Nadmiar obowiązków i brak czasu na efektywny relaks sprawia, że rzadko zwracamy uwagę na jakość spożywanych przez nas posiłków. Ponadto, nadmierny stres odpowiada za wzmożone wydzielanie kortyzolu – hormonu, który pobudza nasz apetyt. Wśród przyczyn otyłości doszukuje się także uwarunkowań kulturalnych oraz przyzwyczajeń, które wynosimy z domu. Jeśli rodzice są otyli, ryzyko wystąpienia otyłości u ich dziecka znacznie się zwiększa, niż w przypadku rodziców o prawidłowej masie ciała.

Nie bez znaczenia dla prawidłowej masy ciała jest także genetyka. Uważa się jednak, iż odpowiada ona za otyłość tylko w nielicznych przypadkach, a odpowiednia modyfikacja nawyków żywieniowych i systematyczna aktywność fizyczna są w stanie w znacznym stopniu znieść objawy niniejszej choroby.  

Jakie zagrożenia dla naszego zdrowia niesie ze sobą otyłość?

Otyłość (zwłaszcza II i III stopnia) niesie wiele zagrożeń dla naszego zdrowia. Wśród najczęściej występujących wyróżnia się:

• zaburzenia metaboliczne, takie jak: insulinooporność oraz cukrzyca typu II;
• zaburzenia czynności niektórych narządów, w tym: wątroby (niealkoholowe stłuszczenie wątroby), uszkodzenie funkcji nerek, zaburzenia czynności płuc, zaburzenia czynności żołądka (refluks żołądkowo-przełykowy);
• zwiększone ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych, ze szczególnym uwzględnieniem: nowotworów piersi oraz dróg płciowych u kobiet, nowotworu jelita grubego, nowotworów trzustki, wątroby oraz prostaty
• zaburzenia w obrębie układu sercowo-naczyniowego, takie jak: nadciśnienie tętnicze, zwiększone ryzyko udaru, miażdżyca, żylaki kończyn dolnych;
• zmiany zwyrodnieniowe dotyczące przede wszystkim stawów kolanowych oraz kręgosłupa.

Ponadto, pacjentom z otyłością towarzyszyć mogą: zaburzenia hormonalne, bezdech senny, przepuklina rozworu przełykowego, kamica pęcherzyka żółciowego. U pacjentów mogą występować również zaburzenia prawidłowego przebiegu ciąży i porodu oraz zwiększone ryzyko wystąpienia powikłań pooperacyjnych.

Jakie są psychologiczne konsekwencje otyłości?

Otyłość to choroba, która niesie ze sobą nie tylko zagrożenia zdrowotne w wymiarze fizycznym, ale także psychicznym. Może ona związana być nie tylko z depresją, ale także z zaburzeniami lękowymi. Dodatkowo, u pacjentów z otyłością często rozpoznaje się obniżoną samoocenę i wynikający z niej brak samoakceptacji. Osoby otyłe często wycofują się z życia społecznego i izolują się nawet od bliskiego otoczenia. Ponadto, w przypadku niniejszej choroby często rozpoznaje się zaburzenia snu oraz zaburzenia odżywiania oraz postrzegania własnej sylwetki.

Dlatego też, tak ważne jest, aby osobom z otyłością zapewnić nie tylko odpowiednie wsparcie medyczne i dietetyczne, ale także psychologiczne. Doświadczony terapeuta jest bowiem w stanie uwolnić pacjenta od towarzyszących mu lęków, związanych z procesem odchudzania, a także wzmacniać w nim motywację niezbędną dla osiągnięcia celu, którym jest powrót do zdrowia.

Jak leczyć otyłość?

Leczenie otyłości jest procesem złożonym i długotrwałym. Obejmuje ono przede wszystkim:

1. Leczenie dietetyczne – na które składają się: modyfikacja dotychczasowych nawyków żywieniowych, przestrzeganie kaloryczności diety ustalonej przez dietetyka prowadzącego leczenie, wykonywanie regularnych pomiarów, które mają na celu mierzenie postępów pacjenta oraz analizę składu jego ciała;
2. Aktywność fizyczna – która jest niezbędna dla pobudzenia procesów metabolicznych, a tym samym szybszego gubienia zbędnych kilogramów. Warto wiedzieć, że już 150 minut aktywności fizycznej tygodniowo jest w stanie zwiększyć efektywność procesu odchudzania. W przypadku osób otyłych, zalecane są takie formy aktywności jak: Nordic Walking, pływanie, aerobik wodny, rozciąganie oraz spacerowanie;
3. Leczenie chirurgiczne – operacje bariatryczne polegające na rękawowej resekcji żołądka, by-passów żołądkowych lub opasce żołądkowej, stosowane są u pacjentów, u których wskaźnik masy ciała przekracza 40.

W przypadku niektórych pacjentów podawane są także środki farmakologiczne, które mają na celu zmniejszenie apetytu, a tym samym redukcję spożywanych kalorii. Warto jednak wiedzieć, że jest to jedynie element wspierający leczenie, którego podstawę stanowi odpowiednio skomponowana dieta oraz systematyczna aktywność fizyczna.

Jak przeciwdziałać epidemii otyłości?

Przeciwdziałanie otyłości jest niezbędne dla spowolnienia epidemii niniejszej choroby na świecie. Podstawą profilaktyki jest przede wszystkim odpowiednia edukacja już od najmłodszych lat. Ponadto, niezwykle ważne jest, aby wprowadzić do swojej codzienności kilka prozdrowotnych zmian. Najważniejsze z nich zostały przestawione poniżej.

• Zadbaj o tym, aby każdego dnia spożywać dużą ilość warzyw (najlepiej w postaci zielonych warzyw liściastych) oraz 1-2 porcje świeżych owoców;

• Zamiast napojów gazowanych i słodzonych soków, wybieraj wodę mineralną i spożywaj ją w ilości nie mniejszej niż 1,5 L na dobę;

• Wyeliminuj ze swojego jadłospisu wszelkie produkty przetworzone, słodkie oraz słone przekąski, które stanowią źródło nasyconych kwasów tłuszczowych typu trans;

• Zamiast smażenia, wybieraj grillowanie, pieczenie lub gotowanie na parze;

• Wprowadź do swojej diety orzechy oraz nasiona roślin strączkowych, które stanowią doskonałe źródło cennego białka;

• Ogranicz udział mięsa w codziennej diecie. Spożywaj je maksymalnie 2-3 razy w tygodniu. Zamiast tego zdecyduj się na świeże ryby morskie, które stanowią cenne źródło kwasów tłuszczowych z grupy omega-3;

• Wprowadź do swojej diety wysokiej jakości nabiał o obniżonej zawartości tłuszczu;

• każdego dnia jedz śniadanie złożone z pełnowartościowych produktów;

• Wymień tłuszcze zwierzęce na te pochodzenia roślinnego. Są one źródłem nie tylko cennych kwasów tłuszczowych, ale także witamin, które wspierają twoją odporność;

• Pamiętaj o systematycznej aktywności fizycznej, która wpływa na poprawę Twojego zdrowia oraz nastroju.

Podsumowanie

Otyłość to poważna choroba przewlekła, która wypływa na nasze życie zarówno w wymiarze fizycznym, jak i psychicznym. Dlatego też, tak ważne jest, aby wprowadzić działania, które mają na celu jej skuteczne zapobieganie. Jednym z nich jest edukacja dzieci i młodzieży, jak również starszych pokoleń z zakresu znaczenia zdrowego żywienia oraz systematycznej aktywności fizycznej w codziennym życiu człowieka.

Bibliografia:

1. Bąk-Sosnowska M. Między ciałem a umysłem. Otyłość i odchudzanie się w ujęciu integracyjnym. Wydawnictwo Impuls, Kraków 2009;
2. Bąk-Sosnowska M., Mandal E., Zahorska-Markiewicz B. Związek nieadekwatnego wyobrażenia własnego ciała z nadwagą u kobiet. Ann. Acad. Med. Siles. 2006; 60 (5): 385–389;
3. Buksinska-Lisik M., Lisik W., Zaleska T. Otyłość — choroba interdyscyplinarna. Przew. Lek. 2006; 1: 72–77;
4. Calle E.E., Rodriguez C., Walker-Thurmond K., Thun M.J. Overweight, obesity, and mortality from cancer in a prospectively studied cohort of U.S. adults. N. Engel. J. Med. 2003; 348: 1625 1638;
5. Carpenter K.M., Hasin D.S., Allison D.B. i wsp. Relationship between obesity and DSM-IV major depressive disorders, suicide ideation, and suicide attempts: results from a general population study. Am. J. Public Health 2000; 90: 251–257;
6. Łuszczyńska A. Nadwaga i otyłość. Interwencje psychologiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007;
7. National Institutes of Health: National heart, lung and blood institute: Clinical Guidelines of the identification, evaluation and treatment of overweight and obesity in adults. The evidence report 1998; No. 98–4083;
8. Sarlio-Lahteenkorva A., Silventoinen K., Lahelma E. Relative weight and income at different levels of socioeconomic status. J. Public. Health 2004; 94: 468–472;
9. Żak-Gołąb A., Bąk-Sosnowska M., Zahorska- Markiewicz B., Holecki M., Olszanecka-Glinianowicz M. Poziom agresji u pacjentów otyłych rozpoczynających kurację odchudzającą. Ann. Acad. Med. Siles. 2006; 60 (6): 495–500.