Zespół Jelita Drażliwego – przyczyny, objawy, sposoby leczenia oraz wskazania dietetyczne

Zmagasz się z częstymi bólami brzucha, a może towarzyszą Ci zaburzenia rytmu wypróżnień? To mogą być objawy Zespołu Jelita Drażliwego. Jakie są jego przyczyny i jakiej diety należy przestrzegać w przebiegu niniejszej choroby? Odpowiedzi na te oraz inne pytania znajdziesz w dalszej części artykułu.

Zespół Jelita Drażliwego jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób w obrębie układu pokarmowego człowieka. Szacuje się, iż jego charakterystyczne symptomy mogą dotyczyć blisko 10% – 20% dorosłego społeczeństwa. Bez względu na stopień zaawansowania objawów oraz częstość ich występowania, podejrzenie niniejszego zaburzenia każdorazowo wymaga specjalistycznej konsultacji w gabinecie lekarza pierwszego kontaktu lub gastroenterologa.

  1. Charakterystyka.
  2. Przyczyny choroby.
  3. Objawy.
  4. Diagnoza i rozpoznanie.
  5. Przebieg choroby.
  6. Ujęcie psychologiczne.
  7. Leczenie choroby.
  8. Dieta.
  9. Życie z choroba.
  1. 1. Zespół Jelita Drażliwego CHARAKTERYSTYKA I CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA

Zespół Jelita Drażliwego/Nadwrażliwego (IBS – z ang. Irritable Bowel Syndrome) jest chorobą przewlekłą o charakterze czynnościowym, do której głównych objawów możemy zaliczyć częste bóle brzucha oraz uporczywe zaburzenia rytmu wypróżnień, które nie zostały spowodowane innymi zmianami o charakterze biochemicznym lub organicznym (przez zmiany organiczne możemy rozumieć wszelkiego rodzaju uszkodzenia strukturalne w obrębie jelit, natomiast zmiany biochemiczne dotyczą nieprawidłowości w procesie przemiany materii).

  • IBS – Częstość występowania

W świetle najnowszych statyk, Zespół Jelita Drażliwego jest najczęściej diagnozowanym zaburzeniem wśród pacjentów zgłaszających się na konsultację do gabinetu gastroenterologa (blisko 50% pacjentów). Częstość występowania niniejszej choroby w ogólnej populacji osób dorosłych wynosi od 10% do 20%, z czego aż 2/3 tej liczby stanowią przedstawicielki płci żeńskiej. Szacuje się, iż w Polsce z problemem jelita drażliwego może zmagać się nawet 13% populacji powyżej 18 roku życia. Pierwsze objawy niniejszego zaburzenia pojawiają się najczęściej między trzecią, a czwartą dekadą życia. Mimo rosnącej świadomości na temat IBS, nadal większość osób zmagających się wymienionymi wyżej objawami nie zgłasza się do specjalisty w celu uzyskania niezbędnej pomocy.

  1. Zespół Jelita Drażliwego PRZYCZYNY CHOROBY

Mimo, iż jednoznaczne przyczyny niniejszego zaburzenia nie zostały jeszcze do końca poznane, istnieje szereg czynników, które prawdopodobnie wpływają na rozwój objawów Zespołu Jelita Drażliwego. Wśród nich możemy wyróżnić:

  • Niedawne przebycie infekcji w obrębie układu pokarmowego (na przykład, grypy żołądkowej). W niniejszym przypadku IBS posiada zazwyczaj postać biegunkową;
  • Diagnozę zaburzeń dotyczących składu jelitowej flory bakteryjnej;
  • Zaburzenia psychiczne (w tym depresję oraz zaburzenia lękowe i nerwice);
  • Czynniki genetyczne, występowanie Zespołu Jelita Drażliwego pośród członków najbliższej rodziny, znacząco zwiększa szanse wystąpienia niniejszej choroby w przyszłości;
  • Czynniki związane z nieprawidłową dietą, ubogą w błonnik;
  • Przyczyny jatrogenne związane najczęściej z dotychczasowym sposobem leczenia innych zaburzeń towarzyszących pacjentowi (na przykład, długotrwałą antybiotykoterapią lub przyjmowaniem środków hormonalnych).

2.1 IBS – Czynniki żywieniowe mogące przyczynić się do wywołania objawów niniejszej choroby

Wśród produktów, które mogą przyczynić się do zwiększenia ryzyka wywołania objawów Zespołu Jelita Drażliwego możemy wyróżnić:

  • Tłuste mięsa oraz wędliny;
  • Potrawy smażone na głębokim tłuszczu;
  • Produkty wywołujące wzdęcia, na przykład: rośliny strączkowe oraz kapusta;
  • Czarną herbatę oraz mocną kawę;
  • Gorzką czekoladę oraz kakao;
  • Częste i nadmierne spożywanie alkoholu oraz napojów gazowanych;
  • Spożywanie zbyt obfitych posiłków, zwłaszcza przed snem;
  • Żucie gumy zawierającej sztuczne substancje słodzące (np. sorbitol) w nadmiernych ilościach.

2.2 IBS – Patofizjologia

W przebiegu Zespołu Jelita Drażliwego, układ pokarmowy człowieka charakteryzujący się prawidłową budową anatomiczną oraz niewykazujący żadnych wyraźnych przyczyn fizjologicznych, w pewnym momencie zaczyna przejawiać nieprawidłowości, które w znaczący sposób wpływają na codzienne życie pacjenta.

Wśród czynników, którym przypisywane jest największe znaczenie w rozwoju niniejszej choroby możemy wyróżnić:

  • Wykazywanie objawów nadwrażliwości trzewnej;
  • Ogólne zaburzenia motoryki jelit pacjenta;
  • Znaczące zaburzenia w obrębie jelitowego układu nerwowego;
  • Częste procesy zapalne mające miejsce na poziomie komórkowym.

Nadwrażliwość trzewna – odpowiedzialna jest za zwiększone odczuwanie przez pacjenta dolegliwości bólowych zlokalizowanych w obrębie jego układu pokarmowego. Niniejsze zaburzenie wpływa na codzienne życie chorego poprzez wywoływanie bólu w trakcie spożywania posiłków oraz poprzez nadmierne odczuwanie parcia na stolec. Czynnikiem odpowiedzialnym za wywoływanie nadwrażliwości trzewnej jest nadmierna ilość komórek tucznych obecnych w błonie śluzowej jelita grubego.

Zaburzenia perystaltyki (motoryki) jelit – objawiające się zbyt szybkim kurczeniem się oraz rozkurczaniem mięśniówki jelit – odpowiedzialnym wówczas za wywołanie uporczywej biegunki oraz zwolnieniem perystaltyki jelit – objawiającym się w postaci bolesnych zaparć. Niemniej jednak, w przebiegu Zespołu Jelita Drażliwego może dojść do pojawienia się sytuacji paradoksalnej, w której biegunka następuje na skutek zwolnienia motoryki jelit pacjenta.

Jelitowy układ nerwowy – u zdrowego pacjenta odpowiedzialny jest za aktywność wydalniczą oraz ruchową jelit. Niemniej jednak, w przebiegu IBS bodźce jelitowe o różnym pochodzeniu, identyfikowane są przez mózg pacjenta jako ból, wywołując tym samym lęk oraz napięcie wpływające bezpośrednio na nasilenie zaburzeń w obrębie układu pokarmowego.

Procesy zapalne na poziomie komórkowym – spowodowane są nadmierną ilością cytokin prozapalnych odpowiedzialnych za wywołanie dotkliwych dla pacjenta objawów w obrębie układu pokarmowego.

[related-post]

  1. Zespół Jelita Drażliwego OBJAWY I POSTACI CHOROBY

Wśród objawów charakterystycznych dla przebiegu Zespołu Jelita Drażliwego możemy wyróżnić:

  • Bóle brzucha o charakterze ostrym oraz skurczowym, pojawiające się zazwyczaj w okolicach podbrzusza oraz lewego dołu biodrowego. Niniejsze dolegliwości najczęściej towarzyszą pacjentom w ciągu dnia, rzadko zdarza się, aby wybudzały one go ze snu. W większości przypadków ból brzucha ustępuje bezpośrednio po oddaniu stolca lub gazów;
  • Częste biegunki, które występują zazwyczaj po zjedzonym posiłku, w godzinach porannych lub na skutek nadmiernego stresu;
  • Dotkliwe zaparcia (występujące u pacjentów bez biegunki), które utrudniają życie pacjenta poprzez wywoływanie dolegliwości bólowych w trakcie oddawania stolca lub dając wrażenie niepełnego wypróżnienia.

Ponadto, w przebiegu niniejszego zaburzenia pacjentom mogą towarzyszyć objawy, takie jak: częste wzdęcia, obecność śluzu w stolcu, nadmierne odbijanie się oraz gazy, częste nudności, a nawet wymioty, zgaga, bóle głowy, uczucie nadmiernego zmęczenia, zaburzenia miesiączkowania, częstomocz oraz uczucie „przelewania się” w brzuchu.

3.1 IBS – Objawy alarmujące

Objawy alarmujące dotyczą zwłaszcza tych pacjentów, którzy przekroczyli już piątą dekadę swojego życia oraz tych, u których w trakcie wywiadu stwierdzono występowanie w rodzinie takich chorób jak: nowotwór jelita grubego lub nieswoiste stany zapalne w obrębie układu pokarmowego.

Wśród objawów alarmujących, predysponujących do podjęcia przez lekarza dalszej diagnostyki choroby, możemy wyróżnić:

  • Podwyższenie temperatury ciała;
  • Nagłą utratę masy ciała pacjenta;
  • Pojawienie się widocznych śladów krwi w oddawanym stolcu;
  • Pojawienie się niedokrwistości, na którą wskazują aktualne badania krwi pacjenta;
  • Nieprawidłowości w funkcjonowaniu pracy jelit, które lekarz może zauważyć w trakcie badania przedmiotowego.

3.2 IBS – Postaci choroby

Zespół Jelita drażliwego może występować w czterech postaciach:

  • Postaci biegunkowej (IBS-D);
  • Postaci zaparciowej (IBS-C);
  • Postaci mieszanej (IBS-M); oraz
  • Postaci niesklasyfikowanej (IBS-U).

Postać biegunkowa (IBS-D) – charakteryzuje się nagłym oraz częstym oddawaniem luźnego stolca (nawet 3 razy dziennie). W przebiegu niniejszej postaci Zespołu Jelita Drażliwego, pacjentom zaleca się spożywanie produktów charakteryzujących się niską zawartością błonnika. Ponadto, wszelkie warzywa należy spożywać w formie ugotowanej oraz obranej ze skórki.

Postać zaparciowa (IBS-C) – charakteryzująca się dotkliwymi zaparciami, które często uniemożliwiają pacjentom swobodne oddawanie stolca (pacjent wypróżnia się rzadziej niż 3 razy w tygodniu), a ponadto wywołującą wrażenie niepełnego wypróżnienia. W przebiegu niniejszej postaci Zespołu Jelita Drażliwego, pacjentom zaleca się spożywanie produktów bogatych w błonnik. Ponadto, osoby cierpiące na częste zaparcia nie powinny zapominać o właściwym nawadnianiu organizmu (należy spożywać przynajmniej 2l wody mineralnej dziennie).


Postać mieszana (IBS-M) – charakteryzująca się naprzemiennym występowaniem biegunek oraz zaprać. W przebiegu niniejszej postaci Zespołu Jelita Drażliwego, pacjent powinien przestrzegać zasad zrównoważonej diety, łagodnej dla jego układu pokarmowego (ubogiej w ostre przyprawy oraz tłuste potrawy).

Postać niesklasyfikowana (IBS-U) – charakteryzująca się zmianą konsystencji stolca, która nie spełnia kryteriów trzech podanych wyżej postaci choroby.

  1. Zespół Jelita Drażliwego DIAGNOZA I ROZPOZNANIE

Głównym celem diagnozy niniejszego zaburzenia jest wykluczenie innych (organicznych) przyczyn odpowiedzialnych za wywołanie towarzyszących pacjentowi objawów.

4.1 IBS – Kryteria Rzymskie III oraz Kryteria Manninga

W procesie diagnostycznym Zespołu Jelita Drażliwego obowiązują obecnie Kryteria Rzymskie III ustalone w 2006 roku. Na ich podstawie rozpoznanie niniejszej choroby stawia się w oparciu o następujące wytyczne:

Pacjentowi towarzyszył nawracający ból oraz dyskomfort w obrębie brzucha częściej niż 3 dni w miesiącu w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Ponadto, pacjent spełnia przynajmniej dwa z trzech podanych niżej kryteriów:

  • Po pierwsze: pacjent jest w stanie zauważyć wyraźne ustąpienie dolegliwości bólowych bezpośrednio po wypróżnieniu;
  • Po drugie: początek dolegliwości pacjenta związany jest z zaburzeniami rytmu wypróżnień;
  • Po trzecie: początek dolegliwości pacjenta związany jest z wyraźną zmianą uformowania i konsystencji stolca.

Drugą popularną, jednak rzadziej stosowaną w obecnych czasach, skalą diagnostyczną są kryteria Manninga, w świetle których obecność Zespołu Jelita Drażliwego możemy stwierdzić na podstawie występowania poniższych objawów:

  • Uczucie bólu oraz dyskomfortu w obrębie brzucha, które ustępuje/zmniejsza się bezpośrednio po oddaniu stolca;
  • Częste oddawanie stolca bezpośrednio po wystąpieniu dolegliwości bólowych w obrębie brzucha;
  • Oddawanie luźniejszego stolca bezpośrednio po wystąpieniu dolegliwości bólowych w obrębie brzucha;
  • Wyraźne wzdęcia brzucha;
  • Dostrzeżenie znaczącej ilości śluzu w oddawanym stolcu;
  • Wstępowanie objawów sensorycznych, manifestujących się pod postacią bolesnego parcia na stolec oraz uczucia niepełnego wypróżnienia;
  • Zmiana dotychczasowej częstotliwości wypróżnień (w postaci biegunkowej – 3 razy na dobę/w postaci zaparciowej – 3 razy w tygodniu);
  • Czas trwania powyższych dolegliwości obejmuje co najmniej 3 miesiące.

4.2 IBS – Różnicowanie między postacią biegunkową, a zaparciową

W celu ustalenia właściwej postaci Zespołu Jelita Drażliwego, należy przyjrzeć się trzem poniższym objawom, które znacząco różnią się w przebiegu postaci biegunkowej oraz zaparciowej niniejszego zaburzenia.

Postać biegunkowa Zespołu Jelita Drażliwego charakteryzuje się:

  • Częstością wypróżnień: przewyższającą 3 wypróżnienia na dobę;
  • Strukturą stolca: o charakterze papkowatym lub wodnistym;
  • Łatwością oddawania stolca: związaną z uczuciem nagłego parcia na stolec.

Postać zaparciowa Zespołu Jelita Drażliwego charakteryzuje się:

  • Częstością wypróżnień: mniejszą niż 3 wypróżnienia na okres 7 dni;
  • Strukturą stolca: twardą lub „bobkowatą”;
  • Łatwością oddawania stolca: związaną z dużym wysiłkiem fizycznym oraz dolegliwościami bólowymi w trakcie defekacji.

4.3 IBS – Diagnoza różnicowa

Zespół Jelita Drażliwego należy różnicować z następującymi zaburzeniami:

  • Swoistym (o charakterze infekcyjnym) lub nieswoistym zapaleniem jelit – objawiającym się częstymi biegunkami;
  • Mikroskopowym zapaleniem jelita grubego – przewlekłą chorobą układu pokarmowego występującą zazwyczaj u osób powyżej 70 roku życia;
  • Uchyłkiem okrężnicy – chorobą związaną z długotrwałym stosowaniem diety ubogoresztkowej;
  • Celiakią – chorobą trzewną związaną z wyraźną nietolerancją na produkty zawierające gluten;
  • Biegunką – występującą u osób zażywających nadmierne ilości środków przeczyszczających;
  • Zaburzeniami o charakterze nowotworowym – na przykład, z rakiem jelita grubego lub gruczolakiem kosmkowym;
  • Obecnością guzów endokrynnych (na przykład rakowiaka);
  • Obecnością chorób metabolicznych – na przykład: nadczynności tarczycy, cukrzycy typu I lub II.

 

  • IBS – Badania niezbędne do rozpoznania niniejszej choroby

W celu rozpoznania Zespołu Jelita Drażliwego, lekarz prowadzący powinien:

  • Przeprowadzić z pacjentem dokładny wywiad;
  • Przeprowadzić badanie przedmiotowe;
  • Zlecić wykonanie podstawowych badań krwi oraz badań kału i moczu pacjenta;
  • Wykonać określone badania obrazowe.

Wywiad z pacjentem – powinien zostać przeprowadzony jeszcze podczas pierwszej wizyty w gabinecie gastroenterologa. Na podstawie zadawanych pytań, lekarz zbiera informacje dotyczące objawów towarzyszących pacjentowi oraz dotychczasowego sposobu radzenia sobie z nimi. Ponadto, specjalista ma za zadanie uzyskać od pacjenta informacje na temat przebytych przez niego chorób, ewentualnych chorób przewlekłych, stosowanej diety oraz historii chorób rodzinnych.

Badanie przedmiotowe – lekarz powinien przeprowadzić jeszcze podczas pierwszej wizyty pacjenta w gabinecie. Niniejsze badanie ma na celu ocenę perystaltyki jelit oraz ich ewentualnych nieprawidłowości. Ponadto, na podstawie wyglądu pacjenta oraz wagi jego ciała, specjalista jest w stanie wykluczyć występowanie innych możliwych przyczyn objawów charakterystycznych dla Zespołu Jelita Drażliwego.

Badania laboratoryjne – mają na celu wykluczenie innych, organicznych przyczyn występowania zgłaszanych przez pacjenta objawów. Wśród standardowych badań, których wykonanie lekarz powinien zalecić pacjentowi jeszcze podczas pierwszej wizyty w jego gabinecie, możemy wyróżnić: ogólną morfologię krwi, badane poziomu OB krwi, biochemię krwi, ogólne badanie moczu pacjenta, badania kału w kierunku obecności krwi utajonej oraz pasożytów, jak i posiew stolca.

Badania obrazowe – są powszechnie wykonywane podczas diagnostyki Zespołu Jelita Drażliwego. Wśród najczęściej wykorzystywanych metod możemy wyróżnić: badanie ultrasonograficzne (USG) jamy brzucha, tomografię komputerową (TK) jamy brzucha, badanie radiologiczne jelita cienkiego, badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego.

  1. Zespół Jelita Drażliwego PRZEBIEG CHOROBY

Zespół Jelita Drażliwego jest chorobą o charakterze przewlekłym, w trakcie której dochodzi do okresów długotrwałej remisji. Niemniej jednak, niezależnie od postaci niniejszej choroby (biegunkowej lub zaparciowej) objawy zaburzenia zazwyczaj nasilają się pod wpływem działania bodźców stresogennych lub nieodpowiedniej diety. Czynnikiem niezwykle ważnym dla utrzymania dobrego zdrowia i samopoczucia pacjenta, jest prowadzenie zdrowego i aktywnego stylu życia, na który składają się:

    • Przestrzeganie zasad zdrowej i zrównoważonej diety;
    • Przejawianie dowolnych form aktywności fizycznej (na przykład: codziennych ćwiczeń aerobowych, joggingu lub pływania);
    • Prowadzenie spokojnego i wolnego od nadmiernego stresu życia;

  • Przestrzeganie zasady przynajmniej 7 godzinnego snu w ciągu doby; oraz
  • Odpowiednie nawadnianie organizmu (od 1,5 do przynajmniej 2 litrów wody dziennie). Należy również pamiętać, że w trakcie upalnych dni zapotrzebowanie naszego organizmu na wodę jest znacznie większe!
  1. Zespół Jelita Drażliwego W UJĘCIU PSYCHOLOGICZNYM

Jednym z czynników, które wpływają na zaostrzenie, a nawet wywołanie objawów Zespołu Jelita Drażliwego są sytuacje z życia psychospołecznego pacjenta. Zarówno nadmierny stres, jak i zaburzenia o podłożu depresyjnym i lękowym, stanowią jedną z możliwych przyczyn powstawania niniejszej choroby. Dlatego też, zarówno w diagnostyce, jak i leczeniu IBS tak ważne jest posiadanie niezbędnej wiedzy psychologicznej, dzięki której możliwe staje się wykrycie przyczyny choroby oraz zmniejszenie związanych z nią dolegliwości somatycznych.

6.1 IBS – Medycyna a psychologia

Biorąc pod uwagę znaczenie czynników psychospołecznych dla przebiegu Zespołu Jelita Drażliwego należy zadać pytanie, czy wiedza psychologiczna może być przydatna dla codziennej praktyki gastroenterologa? W większości przypadków, pacjenci zmagający się z objawami IBS są trudni dla specjalistów, którym kłopotów przysparzają nie tylko problemy diagnostyczne, ale również kontakt z pacjentem, który mimo braku wyraźnych przyczyn organicznych lub fizjologicznych, uporczywie skarży się na dolegliwości bólowe płynące ze strony układu pokarmowego. Z kolei z perspektywy pacjenta, kontakt z lekarzem prowadzącym również może być utrudniony, z uwagi na fakt, iż często pacjent czuje się ignorowany, a jego choroba bagatelizowana. Dzieję się tak, ponieważ w praktyce gastroenterologa, który na co dzień spotyka się z chorobami nowotworowymi (np. nowotworem jelita grubego) stanowiącymi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia pacjenta, Zespół Jelita Drażliwego, który nie powoduje żadnych istotnych medycznie konsekwencji, zdaje się być błahym problemem. Niemniej jednak, w codziennym życiu chorego, częste bóle brzucha oraz problemy z wypróżnianiem, stanowią czynnik istotnie wpływający na obniżenie poczucia ogólnej jakości życia. W takiej sytuacji, lekarz prowadzący powinien odsunąć na bok swoje „medyczne” spojrzenie na dany problem i skupić się na zrozumieniu oraz wsparciu pacjenta, który na co dzień zmaga się z uporczywymi dolegliwościami bólowymi.

[related-post]

6.2 IBS – Problemy diagnostyczne w perspektywie pacjenta

Zanim pacjent pozna przyczynę swoich dolegliwości, musi zmierzyć się z długotrwałym procesem diagnostycznym, na który składa się szereg, często nieprzyjemnych dla pacjenta badań. Już od momentu wystąpienia pierwszych dolegliwości, Zespół Jelita Drażliwego przysparza pacjentom nie tylko wiele bólu, ale również stresu związanego z obawami o własny stan zdrowia. Zaburzenia rytmu wypróżnień oraz silne dolegliwości bólowe płynące ze strony układu pokarmowego, mogą być zwiastunem innych, poważnych zaburzeń czynności organizmu. Dlatego też, podczas pierwszych wizyt w gabinecie gastroenterologa, pacjent musi zmierzyć się z różnymi hipotezami przedstawiającymi możliwą przyczynę towarzyszących mu objawów. Ponadto, kolejne badania, które nie zapewniają jednoznacznego rozpoznania choroby, skłaniają pacjenta do zmiany lekarza prowadzącego i ponownego rozpoczęcia cyklu diagnostycznego, wiążącego się z dużym obciążeniem psychologicznym. Okazuje się, że niezwykle istotne dla poprawy komfortu psychologicznego pacjenta, jest ustalenie jasnej diagnozy oraz rozpoczęcie właściwego postępowania terapeutycznego.

6.3 IBS – Zrozumienie choroby

W momencie postawienia właściwej diagnozy, głównym zadaniem lekarza prowadzącego jest dokładne wyjaśnienie pacjentowi konsekwencji z nią związanych. Bardzo ważne jest również, aby w niniejszej sytuacji przedstawić choremu dalsze postępowanie terapeutyczne oraz możliwy przebieg zaburzenia. Niemniej istotne jest również okazanie zrozumienia oraz niebagatelizowanie problemu. W takiej sytuacji ważne jest, aby na pierwszym miejscu postawić komfort chorego, który podobnie jak każdy inny pacjent w gabinecie lekarskim, wymaga odpowiedniej opieki specjalistycznej. Zadaniem lekarza, jest również uświadomienie pacjentowi, że wpływ na stan jego zdrowia posiadają nie tylko czynniki fizjologiczne, ale również te natury psychologicznej (na przykład, nadmierny stres).

  1. Zespół Jelita Drażliwego LECZENIE

Przed rozpoczęciem właściwego leczenia objawów Zespołu Jelita Drażliwego, niezwykle ważne jest trafne ocenienie nasilenia objawów oraz stopnia, w jakim wpływają one na codzienne funkcjonowanie chorego. Właściwa opieka nad pacjentem zmagającym się z symptomami IBS powinna obejmować:

  • Kontrolę lekarza specjalisty – gastroenterologa;
  • Opiekę psychologia – zapewniającego pacjentowi wsparcie w trakcie leczenia; oraz
  • Opiekę dietetyka klinicznego – który jest w stanie ustalić właściwy dla pacjenta jadłospis.

7.1 IBS – Znaczenie relacji lekarza z pacjentem dla procesu terapeutycznego

Tak jak wspomniano powyżej, właściwa relacja lekarz – pacjent, posiada kluczowe znaczenie dla efektywności postępowania terapeutycznego. Najnowsze badania naukowe, jednoznacznie wskazują na potwierdzenie niniejszej tezy. Wśród czynności, które mogą ułatwić nawiązanie dobrego kontaktu z pacjentem możemy wyróżnić:

Po pierwsze: Zebranie wywiadu i rozmowa z pacjentem, na które składają się:

  • Edukacja pacjenta;
  • Upewnienie się, iż chory dokładnie rozumie istotę oraz przyczyny i konsekwencje swojego stanu zdrowia;
  • Udział pacjenta w podejmowaniu kluczowych decyzji dla procesu terapeutycznego.

Po drugie: Właściwa ocena towarzyszących pacjentowi objawów, na którą składają się:

  • Właściwe zidentyfikowanie objawów płynących ze strony układu pokarmowego oraz tych spoza jego obszaru;
  • Zidentyfikowanie objawów, które pojawiają się na skutek oddziaływania stresu lub ewentualnych zaburzeń natury psychologicznej (na przykład, depresji lub zaburzeń lękowych);
  • Adekwatna ocena wpływu czynników psychologicznych na aktualny stan zdrowia pacjenta oraz przebieg Zespołu Jelita Drażliwego.

Po trzecie: Dokładne omówienie celu wizyty pacjenta w gabinecie lekarskim, na które składają się:

  • Sprecyzowanie przez pacjenta stopnia nasilenia dolegliwości bólowych w obrębie brzucha;
  • Ocena wpływu zastosowanego leczenia na złagodzenie towarzyszących pacjentowi objawów;
  • Kontrolowanie stanu zdrowia pacjenta, w obawie przed wystąpieniem zburzeń czynnościowych lub fizjologicznych w obrębie układu pokarmowego.

7.2 IBS – Niefarmakologiczne sposoby leczenia niniejszego zaburzenia

Wśród najpopularniejszych, niefarmakologicznych metod leczenia Zespołu Jelita Drażliwego możemy wyróżnić:

  • Dietoterapię;
  • Terapię poznawczo – behawioralną; oraz
  • Hipnoterapię (ukierunkowaną na jelita).

Dietoterapia – jest skutecznym sposobem walki z objawami niniejszej choroby. Mimo, iż dieta nie jest w stanie całkowicie wyeliminować symptomów Zespołu Jelita Drażliwego z życia pacjenta, w znacznym stopniu jest ona w stanie zmniejszyć ich nasilenie. Dlatego też, w przebiegu IBS, tak ważne jest przestrzeganie zasad zalecanej przez specjalisty diety oraz prowadzenie sumiennego dziennika, mającego na celu ocenę wpływu poszczególnych pokarmów na samopoczucie pacjenta.  

Terapia poznawczo – behawioralna (krótkoterminowa) – okazuje się być skuteczną metodą walki z problemem Zespołu Jelita Drażliwego. Dzięki właściwemu ukierunkowaniu myśli oddziałujących bezpośrednio na zachowanie i emocje pacjenta, w znacznym stopniu jesteśmy w stanie wpłynąć na zniwelowanie roli czynników psychospołecznych odpowiedzialnych za zaostrzenie lub wywoływanie objawów niniejszego zaburzenia.

Hipnoterapia (ukierunkowana na jelita) – zaliczana jest do alternatywnych sposobów leczenia Zespołu Jelita Drażliwego. Zadaniem niniejszej metody jest uzyskanie, poprzez relaksację, kontroli nad motoryką jelit. W trakcie sesji terapeutycznej, specjalista wielokrotnie poddaje pacjentowi sugestię kontroli nad objawami niniejszego zaburzenia.

7.3 IBS – leczenie farmakologiczne

Leczenie niniejszej choroby, oprócz wyraźnych wskazań dietetycznych, w większości przypadków wymaga również podania odpowiednich leków, których celem jest złagodzenie objawów zaburzenia. Wśród najczęściej stosowanych farmaceutyków w terapii Zespołu Jelita Drażliwego możemy wyróżnić:

  • Środki pęczniejące;
  • Preparaty przeciwbiegunkowe;
  • Preparaty przeczyszczające;
  • Leki rozkurczowe;
  • Preparaty serotoninergiczne;
  • Aktywatory kanałów chlorkowych;
  • Leki przeciwdepresyjne;
  • Antybiotyki;
  • Probiotyki.

Środki pęczniejące – stosowane są najczęściej w początkowym okresie Zespołu Jelita Drażliwego, w postaci zaparciowej. Wśród niniejszych preparatów możemy wyróżnić: metylocelulozę, włókna kukurydzy, jak i nasiona oraz łuski babki jajowatej. Dzięki stosowaniu powyższych środków jesteśmy w stanie zapewnić pacjentowi odpowiednią suplementację błonnika, tak ważnego dla utrzymania prawidłowej motoryki jelit oraz właściwego rytmu wypróżnień. Mimo dobroczynnego wpływu środków pęczniejących na samopoczucie pacjenta, zaleca się ich stopniowe wprowadzanie. Stosowanie niniejszych leków w nadmiernych ilościach może doprowadzić do wywołania objawów niepożądanych, takich jak: wzdęcia oraz uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej.

Preparaty przeciwbiegunkowe – stosowane są najczęściej w postaci biegunkowej Zespołu Jelita Drażliwego. Mimo, iż niniejsze środki nie wpływają bezpośrednio na złagodzenie objawów bólowych, są one w stanie zmniejszyć częstotliwość oddawanego stolca. Preparaty przeciwbiegunkowe można przyjmować regularnie oraz doraźnie. Dzięki ich stosowaniu, pacjenci zyskują poczucie kontroli wypróżnień oraz zmniejszenie lęku przed wystąpieniem nagłego parcia na stolec w sytuacji niepożądanej. Należy jednak pamiętać, że stosowanie środków przeciwbiegunkowych w nadmiernych ilościach, może doprowadzić do wywołania objawów niepożądanych, wśród których możemy wyróżnić: silne bóle brzucha oraz uporczywe zaparcia.

Preparaty przeczyszczające – są powszechnie stosowane w przebiegu zaparciowej postaci Zespołu Jelita Drażliwego. Mimo, iż do tej pory nie przeprowadzono żadnych istotnych klinicznie badań na temat ich skuteczności w kontekście leczenia niniejszego zaburzenia, w opinii pacjentów, preparaty przeczyszczające pozytywnie wpływają na zniwelowanie dyskomfortu związanego z częstymi zaparciami. Należy jednak pamiętać, aby niniejsze środki przyjmować w porozumieniu i pod kontrolą lekarza prowadzącego. Zażywanie substancji przeczyszczających w nadmiernych ilościach może doprowadzić do nieprzyjemnych skutków ubocznych, wśród których możemy wyróżnić: wzdęcia, kurczowe bóle odczuwane w dole brzucha, luźne stolce lub niekontrolowane, nagłe wypróżnienia.

Leki rozkurczowe – pozytywnie wpływają na złagodzenie objawów związanych z przebiegiem Zespołu Jelita Drażliwego. Niniejsze środki oddziałują bezpośrednio na mięśnie gładkie jelita, niwelując tym samym dolegliwości bólowe, a nawet uczucie wzdęcia. Należy jednak pamiętać, aby tak jak w powyższych przypadkach, nie przyjmować leków rozkurczających bez uprzedniej konsultacji z lekarzem prowadzącym. Stosowanie niniejszych środków w niewłaściwy sposób lub w nadmiernych ilościach może doprowadzić do wystąpienia szeregu objawów niepożądanych, takich jak: uczucie suchości w ustach, problemy z oddawaniem moczu, a nawet zatrzymanie moczu, bolesne zaparcia oraz zaburzenia ostrości wzroku.

Preparaty serotoninergiczne – mogą stanowić skuteczną formę leczenia zaburzeń czynności jelit w przebiegu IBS. Niemniej jednak, niniejsza metoda stale poddawana jest kolejnym badaniom klinicznym, których głównym celem jest określenie częstości występowania objawów niepożądanych wpływających na pogorszenie zdrowia i samopoczucia pacjenta.

Aktywatory kanałów chlorkowych – stosowane są przede wszystkim w leczeniu przewlekłego zaparcia stolca. Na podstawie licznych badań klinicznych, jesteśmy w stanie zaobserwować poprawę stanu pacjentów zmagających się z zaparciową postacią Zespołu Jelita Drażliwego. Dzięki stosowaniu odpowiedniej (ustalonej z lekarzem prowadzącym) dawki leku, chorzy odnotowują zmniejszenie nasilenia dolegliwości bólowych, częstotliwości uporczywych zaparć oraz podniesienie ogólnej jakości życia.

Leki przeciwdepresyjne – mogą odpowiedzialne być za istotne zmniejszenie percepcji bólu odczuwanego w przebiegu Zespołu Jelita Drażliwego. Ponadto, stosowanie niniejszych środków jest w stanie wpłynąć korzystnie na zminimalizowanie wpływu objawów emocjonalnych na przebieg IBS. Należy jednak pamiętać, aby leki przeciwdepresyjne stosować wyłącznie za rekomendacją oraz pod stałą kontrolą lekarza prowadzącego (gastroenterologa) oraz psychiatry. Stosowanie leków przeciwdepresyjnych w nieodpowiednich lub nadmiernych dawkach, może doprowadzić do wywołania objawów niepożądanych, w tym znaczących zaburzeń nastroju pacjenta.

Antybiotyki – stosowane są w przebiegu zespołu przerostu bakteryjnego jelita cienkiego, biorącego często udział w patogenezie IBS. Dzięki stosowaniu niniejszych środków możliwe staje się złagodzenie objawów charakterystycznych dla przebiegu Zespołu Jelita Drażliwego.

Probiotyki – mogą stosowane być w przebiegu zaparciowej postaci Zespołu Jelita Drażliwego. Niniejsze środki działają na drodze różnych mechanizmów obejmujących między innymi zmianę profilu cytokin, a także wzmocnienie bariery ochronnej nabłonka. Regularne przyjmowanie preparatów probiotycznych może przyczynić się do zmniejszenia częstotliwości występowania wzdęć oraz zminimalizowania stopnia nasilenia objawów bólowych.

  1. Zespół Jelita Drażliwego DIETA

Mimo, iż nieodpowiednia dieta nie stanowi bezpośredniej przyczyny występowania IBS, właściwy sposób odżywiania może w znaczący sposób wpłynąć na zmniejszenie dolegliwości związanych z przebiegiem zaburzenia. Dlatego też, dostosowanie odpowiedniego jadłospisu do indywidualnych potrzeb pacjenta zmagającego się z Zespołem Jelita Drażliwego jest niezwykle ważnym elementem, składającym się na efektywność zastosowanego leczenia. Dieta dla cierpiących na IBS powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb oraz objawów pacjenta. Ponadto, w trakcie dietoterapii pacjent zobowiązany jest do prowadzenia rzetelnego dziennika, w którym ocenia wpływ poszczególnych pokarmów na swoje samopoczucie. Na podstawie uzyskanych danych, dietetyk, wspólnie z lekarzem prowadzącym oraz pacjentem, jest w stanie zmodyfikować dotychczasowy jadłospis w taki sposób, aby wpływał on bezpośrednio na polepszenie samopoczucia pacjenta.

8.1 IBS – Ogólne wskazania dietetyczne

Wśród ogólnych wskazań dietetycznych, których celem jest poprawa stanu zdrowia oraz samopoczucia pacjenta zmagającego się z objawami Zespołu Jelita Drażliwego, możemy wyróżnić:

  • Ograniczenie spożywania tłustych dań mięsnych oraz wędlin (w tym kiełbas) – przestrzeganie niniejszej zasady zaleca się szczególnie tym osobom, które zmagają się z silnymi dolegliwościami bólowymi w okolicy brzucha, bezpośrednio po zjedzonym posiłku;
  • Ograniczenie spożywania produktów „wzdymających” (w tym roślin strączkowych oraz kapusty) – częste przyswajanie niniejszej grupy produktów sprzyja nasileniu objawów bólowych oraz nieprzyjemnych wzdęć brzucha;
  • Ograniczenie spożywania produktów zawierających duże ilości cukrów (w tym słodkich przekąsek oraz białego pieczywa) – dzięki temu możliwe stanie się ograniczenie dolegliwości bólowych w obrębie jamy brzusznej oraz częstych wzdęć;
  • Wykluczenie ze swojej diety czarnej kawy oraz herbaty – niniejsze produkty wpływają na zwiększenie kurczliwości mięśniówki jelita cienkiego;
  • Wykluczenie ze swojej diety produktów zawierających sorbitol oraz fruktozę (w tym napojów gazowanych oraz gum do żucia) – niniejsze substancje działają drażniąco na jelito, powodując tym samym nasilenie objawów bólowych oraz zwiększenie częstotliwości występowania uporczywych biegunek;
  • Ograniczenie spożywania nadmiernych ilości alkoholu – który może przyczynić się do rozwoju innych zaburzeń w obrębie układu pokarmowego człowieka.

8.2 IBS – Wskazania dietetyczne w postaci biegunkowej niniejszego zaburzenia

W postaci biegunkowej Zespołu Jelita Drażliwego, najważniejsze jest przestrzeganie wskazań diety ubogobłonnikowej, wolnej od tłuszczów oraz cukrów. Opracowana (we współpracy z dietetykiem oraz lekarzem prowadzącym) dieta powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb organizmu pacjenta oraz adekwatna względem aktualnej masy jego ciała. W przypadku pacjentów, których BMI mieści się w granicach normy, zaleca się spożywanie posiłków o łącznej wartości 1800 – 2300 Kcal na dobę. Niemniej jednak, w przypadku osób, u których stwierdza się wyraźną nadwagę, a nawet otyłość, specjaliści poprzez dobranie odpowiedniej, niskokalorycznej diety powinni dążyć do redukcji masy ciała i uzyskania optymalnej wagi.

Wśród najważniejszych wskazań dietetycznych, w przebiegu biegunkowej postaci Zespołu Jelita Drażliwego, możemy wyróżnić:

  • Przyjmowanie 1 grama białka na 1 kg masy ciała pacjenta w ciągu doby. Oznacza to, że osoby zmagające się z niniejszą postacią zaburzenia powinny wprowadzić do swojej diety takie produkty jak: chude, białe mięso, ryby morskie, biały ser (twaróg) oraz produkty mleczne, takie jak mleko oraz jajka.
  • Dawka przyjmowanego w ciągu doby tłuszczu nie powinna przekraczać wartości 40/50 gram. Ponadto, niniejszy tłuszcz powinien pochodzić głównie z produktów roślinnych, takich jak oliwa z oliwek, czy olej kukurydziany. Stosowanie olejów roślinnych w codziennej diecie osób zmagających się z Zespołem Jelita Drażliwego pozytywnie wpływa na ich samopoczucie, dzięki bogactwu nienasyconych kwasów tłuszczowych.
  • Źródłem węglowodanów w niniejszej diecie powinny być produkty zawierające skrobię oraz produkty zbożowe. Ponadto, zaleca się, aby osoby zmagające się z problemem IBS, wykluczyły ze swojej diety wszelkie rośliny strączkowe oraz kasze gruboziarniste, które stanowią bogate źródło błonnika, mogącego doprowadzić do zwiększenia częstotliwości uporczywych biegunek.

Wśród produktów dozwolonych w diecie możemy wyróżnić warzywa w formie gotowanej, takie jak: marchew, szparagi, dynia, buraki oraz szpinak. Wszelkie owoce, podawane powinny być w formie bez skórki. Dodatkowo, pacjenci zmagający się z objawami Zespołu Jelita Drażliwego, powinni wyeliminować ze swojej diety dżemy i przetwory zawierające drobne pestki owoców oraz substancje zawierające duże ilości cukru, odpowiedzialnego za nasilenie procesów fermentacyjnych w jelitach.

[related-post]

W przebiegu niniejszej choroby, lekarz prowadzący oraz dietetyk, powinni przywiązać szczególną uwagę do suplementacji niezbędnych witamin (w tym witaminy A, D, E, K, C oraz witamin z grupy B), jak i minerałów (takich jak potas, wapń, czy żelazo). Dzieję się tak, dlatego że na skutek częstych biegunek dochodzi do utraty niezbędnych mikroelementów w organizmie pacjenta, co wpływa bezpośrednio na osłabienie jego organizmu.

Zmagając się z biegunkową postacią Zespołu Jelita Drażliwego, należy również pamiętać o przestrzeganiu kilku poniższych zasad:

Po pierwsze: Należy spożywać około 5-6 posiłków dziennie, w regularnych odstępach czasowych tak, aby nie odczuwać nadmiernego uczucia głodu w ciągu dnia;

Po drugie: Należy ograniczyć użycie soli w codziennej diecie. Niniejszą przyprawę warto zastąpić zestawem aromatycznych ziół;

Po trzecie: Wszystkie potrawy zawierające warzywa powinny zostać podane w formie ugotowanej.

8.3 IBS – Wskazania dietetyczne w postaci zaparciowej niniejszego zaburzenia

W postaci zaparciowej Zespołu Jelita Drażliwego zaleca się przestrzeganie wskazań diety bogatobłonnikowej.  Jadłospis pacjenta zmagającego się z objawami niniejszego zaburzenia powinien być urozmaicony i wzbogacony o produkty stanowiące bogate źródło błonnika. Dlatego też, podczas planowania posiłków należy uwzględnić zarówno produkty zbożowe, mleczne, mięsne, jak i świeże warzywa oraz owoce.

Wśród najważniejszych wskazań dietetycznych, w przebiegu zaparciowej postaci Zespołu Jelita Drażliwego, możemy wyróżnić:

  • Przyjmowanie około 30 – 50 gram błonnika na dobę. Dzięki temu możliwe staje się odpowiednie pobudzenie perystaltyki jelit oraz osiągnięcie odpowiedniej częstotliwości wypróżnień. Ponadto, właściwa suplementacja błonnika wpływa na zmniejszenie dolegliwości bólowych odczuwanych w jamie brzusznej oraz na zmianę konsystencji oddawanego stolca.
  • Spożywanie przynajmniej 500 gram świeżych warzyw i owoców na dobę. Dzięki temu możliwe staje się pobudzenie odpowiedniej perystaltyki jelita, a tym samym zapobieżenie bolesnym zaparciom.
  • Odpowiednie nawadnianie organizmu. Pacjenci zmagający się z zaparciową postacią Zespołu Jelita Drażliwego każdy swój dzień powinni zaczynać od wypicia szklanki wody niegazowanej.

W celu zmniejszenia odczuwanych dolegliwości związanych z przebiegiem niniejszej choroby, pacjenci powinni wyeliminować ze swojej diety takie produkty jak: napoje alkoholowe, ciemna kawa oraz herbata, czekolada, smalec, duże ilości żółtek jaja kurzego, wieprzowinę oraz baraninę, tłuste zupy oraz produkty pszenne, takie jak makaron oraz białe pieczywo.

Zmagając się z zaparciową postacią Zespołu Jelita Drażliwego, należy również pamiętać o przestrzeganiu kilku poniższych zasad:

Po pierwsze: W ciągu dnia należy spożywać przynajmniej jeden posiłek wegetariański, składający się ze świeżych lub gotowanych warzyw;

Po drugie: Jasne pieczywo oraz makarony pszenne należy wymienić na produkty wielozbożowe, stanowiące bogate źródło błonnika;

Po trzecie: Należy zrezygnować ze stosowania nadmiernych ilości soli podczas przyrządzania domowych posiłków (spożycie niniejszego produktu należy ograniczyć do maksymalnie 6 gram na dobę).

8.4 IBS – Rola błonnika pokarmowego w codziennej diecie pacjentów zmagających się objawami niniejszego zaburzenia

Błonnik pokarmowy zaliczany jest do grupy węglowodanów złożonych, które odgrywają niezwykle ważną rolę w procesach regulacyjnych układu pokarmowego człowieka. Wśród najważniejszych funkcji niniejszej substancji możemy wyróżnić:

  • Wpływ na prawidłowe procesy trawienne – poprzez regulację cyklu wypróżnień oraz formowanie odpowiedniej konsystencji wydalanego stolca;
  • Pobudzenie gruczołów ślinowych do wydzielania śliny podczas przeżuwania pokarmów – dzięki czemu możliwe staje się właściwe rozdrobnienie substancji oraz uwolnienie enzymów odpowiedzialnych za trawienie węglowodanów;
  • Zdolność do wychwytywania związków toksycznych (w tym toksyn bakteryjnych) oraz zapobieganie ich wchłaniania;
  • Neutralizację kwasów żółciowych z jelit – dzięki czemu możliwe staje się obniżenie poziomu złego cholesterolu w organizmie pacjenta;
  • Wpływ na wchłanianie glukozy do krwi – dzięki czemu możliwe staje się obniżenie poziomu wydzielania insuliny, a tym samym utrzymanie optymalnego poziomu cukru we krwi;
  • Wiązanie nadmiernych ilości kwasu solnego w treści żołądkowej – co wpływa na polepszenie stanu osób zmagających się z problemem nadkwaśności, niestrawności, zgagi oraz wrzodów żołądka.


Wśród produktów zawierających bogate źródło błonnika możemy wyróżnić produkty zbożowe, w tym: kaszę gryczaną, jęczmienną oraz pęczak, chleb żytni pełnoziarnisty i chleb typu pumpernikiel; owoce, w tym: banany, jabłka, oraz czarne porzeczki; warzywa, w tym: brukselkę; fasolkę szparagową, marchew, paprykę, pietruszkę oraz pomidor.

  1. Zespół Jelita Drażliwego ŻYCIE Z CHOROBĄ

Z wielu względów życie osób zmagających się z objawami Zespołu Jelita Drażliwego nie jest łatwe. Uporczywe biegunki oraz częste zaparcia w znaczący sposób mogą wpłynąć na obniżenie poczucia ogólnej satysfakcji z życia. Ponadto, długotrwały proces diagnostyczny i niemożność pokonania objawów, mimo zastosowania różnych form terapeutycznych, wpływa na obniżenie nastroju pacjenta, a tym samym wyzwolenie negatywnych czynników emocjonalnych, które dodatkowo wpływają na zaostrzenie objawów niniejszej choroby. Dlatego też, w przebiegu IBS tak ważne jest otoczenie pacjenta odpowiednią opieką, na którą powinny składać się:

  • Kontrola lekarza specjalisty (gastroenterologa);
  • Wsparcie Psychologa lub psychiatry;
  • Pomoc dietetyka; oraz
  • Wsparcie ze strony rodziny i najbliższych.

Dzięki powyższym czynnikom możliwe staje się nie tylko ograniczenie nasilenia objawów związanych z Zespołem Jelita Drażliwego, ale również podniesienie ogólnej jakości życia pacjenta, co w znaczny sposób wpływać będzie na jego dobre samopoczucie oraz nastrój.

 

Jeśli chcesz poznać więcej praktycznych porad z zakresu dietetyki, bądź na bieżąco z portalem kacikzdrowia.pl i zapisz się na newsletter.